Doktorlara Reklam Yasağı hakkında açıklama yapan İstanbul Tabip Odası, yeni Reklam Yasağı hakkında bilgi verdi.
Oda bahis hakkında şu bilgilendirmeyi yaptı, “Sağlık Bakanlığı tarafından hazırlanan Sıhhat Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik 29 Temmuz 2023 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak birebir gün yürürlüğe girmiştir. Bu Yönetmelik üst hukuk normları ile uyumlu ve mesleksel deontoloji kurallarına uygun halde doktor ve sıhhat kuruluşlarının yürütmekte oldukları faaliyetlerini tanıtabileceklerini, lakin reklamın yasak olduğunu söz etmektedir. Yönetmelik doktor, diş tabibi, eczacı, hemşire, ebe ve optisyen ile 1219 sayılı Kanunun ek-13’üncü hususunda tanımlanan öbür meslek mensuplarını; sıhhat hizmeti sunulan, gerçek bireyler ile özel hukuk hükmî şahıslarına ilişkin tüm sıhhat kurum, kuruluş ve kuruluşlarını kapsadığını belirtmektedir. Bu bakımdan yeni bir kural getirmeyen Yönetmelik, uygulamaya taraf vermek ve kusurlu yorum ve uygulamaların önüne geçebilmek için var olan düzenlemelerden ne anlaşılması gerektiğini açıklamaktadır”
“Tanıtım” ve “reklam” tariflerine yer vermekte, ikisi ortasındaki ayırıma dikkat çekmektedir.
“Bunu yaparken öncelikle “tanıtım” ve “reklam” tariflerine yer vermekte, ikisi ortasındaki ayırıma dikkat çekmektedir. Yönetmelik içerisinde bu ayrımın ortaya konması kıymetlidir fakat bu tariflerin etik kıymetlendirme ve tartışmalarla her vakit yenilenebileceği, geliştirilmesi gerekliliği unutulmamalıdır. Topluma yönelik tanıtımın hududu sıhhati hami ve geliştirici özelliklere sahip olması ile belirlenmelidir. Reklam ve tanıtım son devir teknolojik gelişmelerle daha çok internet ortamına taşınmakta ve bu alanlarda tarif ve uygulamalar çok süratli biçimde değişime uğramaktadır. Tabip ve sıhhat kuruluşlarının faaliyetlerinin bilinir olması gayesiyle yaptıkları duyuruların reklam niteliğinde mi yoksa tanıtım mı olduğu çok vakit ayırt edilebilse de gri alanların olduğu tabip ve sıhhat kuruluşlarının duyurularının artan bir biçimde tanıtım hududunu aşarak reklam niteliğine büründüğü izlenimi uzun vakittir bilimsel ve etik olarak odalarımız, uzmanlık derneklerimizce tarafımıza iletilegelmektedir. Bilhassa mesleğini bağımsız biçimde sürdürmenin gitgide zorlaştırıldığı, özel hastane ve tıp merkezlerinde çalışanların dahi şirket kurmaya ve ciro baskısıyla performansa zorlandığı günümüzde, tabipler ortasında hiçbir biçimde kabul edilemez bir rekabet ortamının yaratılmış olması, bilinirliği artırmada yol arayışını da beraberinde getirmektedir. Kelam konusu Yönetmelik ile müsaade verilenin belirlenmesi için sonun bir ölçüde de olsa belirginleştirilmiş olması isabetlidir. Bununla bir arada görsel kullanımı üzere birtakım unsurların tabipler ve hukukçular ortasında farklı yorumlandığı bilgisi edinilmektedir. Yönetmelikte görsel kullanımında kişinin tanınırlığının engellenmesi için tedbir alınması gerektiğinin açıkça belirtilmemesi bir eksiklik olarak görülmekle birlikte; görsellerde uygulama evvel ve sonrasının paylaşılmaması gerekliliği üzere sınırlamaların reklam tarafından değerlendirilmiş olması tanıtım ile reklam ortasındaki çizginin belirlenmesi bakımından önemlidir”
Bel Ağrısı Deyip Geçmeyin
Yönetmelik ile vilayetlerde kurulması öngörülen Sıhhatte Bilgilendirme Tanıtım Faaliyetleri Vilayet Kıymetlendirme Komisyonu’nun uygulamaları ile bu hususun da netlik kazanması beklenmektedir. Komitede kanunla kurulmuş ilgili meslek kuruluşu denerek Tabip Odası temsilcisine işaret edilmesi olumlu olmakla birlikte toplum ismine bir temsilcisinin bulunmaması, uzman tabip tarifinde kurumsal temsiliyet gözetilerek uzmanlık derneklerinin dikkate alınmamış olması da bir eksiklik olarak değerlendirilmiştir.
Tanıtım ve bilgilendirmelerin, hastayı sıhhat meslek mensubuna yahut sıhhat kuruluşuna direkt yahut dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamayacağını tabir eden Yönetmelik hem doktorlara hem de sıhhat kuruluşlarına;
– Tanıtım ve bilgilendirmelerde şahsî ve kurumsal hangi bilgilere yer verileceğini,
– Bilgilendirmelerin, yalnızca konusunda hukuken yetkili sıhhat meslek mensupları tarafından yapılabileceğini,
– Doğruluğu bilimsel ve klinik olarak kanıtlanmamış, yerleşik tıbbi prosedür haline gelmemiş, Bakanlıkça tıbbi süreç olarak tanımlanıp düzenlenmemiş tıbbi ve tedavi teknikleri hakkında açıklamalara yer verilemeyeceğini, bu yollarla hastalıkların tedavi edildiği yahut tedaviye yardımcı olunduğuna dair tabirler kullanılamayacağını,
– Hizmet verilen sıhhat alanıyla ilgili sıhhati kollayıcı ve geliştirici nitelikteki bilgiler ile hudutlu bilgilendirme yapılabileceğini,
– Bireylerin bilgi ve istekleri olmaksızın ferdî telefonlarından aranamayacağını, mektup, kısa mesaj, elektronik posta ve toplumsal paylaşım araçları ile mesaj gönderilerek reklam ve tanıtım yapılamayacağını,
– Sıhhat tesislerinin hasta tedavi ettiği uzmanlık kollarından öbür hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıracak formda halkı yanıltan, yanlış yönlendiren, kişi ve toplum sıhhatini tehlikeye düşüren, talep ve haksız rekabet ortamı yaratan tanıtım ve bilgilendirme yapılamayacağını,
– Sıhhat alanında vakıf, şirket yahut dernek ismi altında yapılan paylaşımların da bu kapsam içine alınacağını; vakıf, şirket yahut dernek ismi altında sıhhat alanında çalışma yürütenlerin de yaptıkları reklamlardan sorumlu olabileceğini hatırlatması faydalı olmuştur.
Yönetmelikte ayrıyeten, burada sayılan unsurlara alışılmamış olmamak kaydıyla internet arama motorlarına sıhhat tesisleri ve doktorlar tarafından kayıt yaptırılmasının mümkün olduğu belirtilirken, hastaların sıhhat hizmetine yönelik teşekkür ilanında bulunduğuna dair izlenim oluşturacak, hizmetin başkalarından farklı ya da daha üstün olduğu algısı oluşturacak biçimde insanların itimadını berbata kullanan ya da bilgi eksikliğini istismar eden tanıtım ve bilgilendirme yapılamayacağı da belirtilmektedir.
Görsel içeriklere ait yapılan hasta yorumları yahut teşekkür ilanı manasına gelecek tabirlerin paylaşılmayacak
Görsel içeriklere ait yapılan hasta yorumları yahut teşekkür ilanı manasına gelecek sözlerin paylaşılmayacak olması; görsel içeriklere ilişkin paylaşımların büsbütün yoruma kapatılması mecburî olması bunların da reklam kapsamında değerlendirildiğini ortaya koymaktadır ki reklam tarafından değerlendirilmiş olması değerlidir. Tekrar yönetmelik husus 5-j’de “kullanılacak anahtar sözler ve arama motorlarında çıkan sonuç sayfasında yer alan tüm bilgiler bu Yönetmelikteki prensiplere muhalif olamaz.” sözü yer almaktadır. Aramalarda birinci sonuçlarda çıkabilmek için talep yaratmaya dönük her türlü müdahale de yönetmelikte müsaade verilen tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerinin ihlali olarak değerlendirilmeli, engellenmelidir.
– Mahcur, 18 yaşından küçük olma haliyle belirtilen bireyler örselenebilir-etkilenebilir-savunmasız kümeler içerisindedirler ki tüm bu kümeler için bilimsel çalışmalarda olduğu üzere lakin sıhhat ihtiyaçlarına ve önceliklerine cevap verir özellikte olması; diğer bir kişi ya da küme üzerinde belirtilemeyecek olma gerekliliğinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetlerine dahil edilmeleri makul görülebilir. Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetlerinden bu kişi ve kümelerin fayda görmesi gerekliliği her vakit gözetilmelidir. Bu durum açıkça belirtilmelidir. Yeniden yönetmelikte geçen “vücudun mahrem bölgeleri”nin muğlaklık barındırmaması açısından bilimsel olarak açıklanmalıdır.
Dondurulmuş Balık Alırken Dikkat!
Yönetmelik, bugüne kadar meslek kuruluşu tarafından yapılan kontrollerin ayrıyeten, Sıhhat Bakanlığı tarafından da denetlenerek yaptırıma tabi tutulmasının yanı sıra aksiyonların niteliğine nazaran Reklam Kurulu’na ve Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’na da bildirim yapılacağının bilinmesini sağlamıştır. Meslek örgütüne de bildirim eklenerek etik prensipler tarafından kontrolün tarafı olarak belirtilmiş olması olumludur. Temel prensipler başlıklı 5. Hususun ç bendindeki “Bakanlıkça tıbbi süreç olarak tanımlanıp düzenlenmemiş tıbbi ve tedavi prosedürleri hakkında” sözü, bilimsel bilgi dışında bakanlıkça birtakım sıhhat hizmetlerinin kabulünü getirebilmektedir. Sıhhat Bakanlığı’nca kabul edilmiş Klasik ve Tamamlayıcı Tıp Uygulamaları bilimseldir manası taşımadığı üzere bakanlığın bu bağlamda da tavrını yönetmelikte açıkça ortaya koyması gerekmektedir. Bilim dışı hiçbir uygulama, tesis ya da bireye müsaade verilmeyeceğinin öncelikle ortaya konması, sıhhat hizmeti yürütenlerde itimat ve iç kontrolü de güçlendirecektir.
Kuşkusuz bu Yönetmeliğin yayınlanması, bu alandaki tartışmaların bittiği manasına gelmemektedir. Hekimliğin mesleksel etik prensipleri her vakit gelişime ve değişime açıktır. Norm içeren böylesi yönetmeliklerin tesirini uygulayıcıların istekliliği, kararlılığı; şeffaf ve toplum da dahil tarafların tümünün geliştirici tenkitlerini ve müdahilliğini sağlayan ve düzenekler oluşturabilir. Bu ve bunun üzere yönetmelikler için temel bedeller birey ve toplum için faydalılık, ziyan vermeme, özerkliğe hürmet ve adalet olmalıdır. Böylesi metinlerin öncelikleri sıhhat hizmetlerinde toplumu ve toplum sıhhatini korumak olduğu kadar sıhhat hizmet sunucuları ile hastane/ tıp merkezi/ muayenehane/ kurum / sıhhat kabini/ gerçek kişi/ diğer… üzere özel-kamusal yapılardaki hiyerarşik negatif ayrımcılığı ve hak kayıplarını engellemektir. Yönetmelik Unsur 4-f’de “sağlık tesisi: sıhhat hizmeti sunulan, gerçek bireyler ile özel hukuk hükmî bireylerine ilişkin tüm sıhhat kurum, kuruluş ve müesseseleri” formunda belirtilmiştir fakat “kamu hükmî bireylerine ilişkin sıhhat kuruluşları” ile “kamu ve vakıf üniversiteleri” kıymetlendirme dışı olamaz ve yönetmelikte açıkça belirtilmesi faydalı olacaktır.
Sürekli, adaletli ve şeffaf uygulanması gereken deontolojik, idari, isimli denetleme ve yaptırımlardan evvel uygulayıcıların asli misyonu; daima eğitim, bilgilendirme ve yanlış uygulamaları engellemektir. Dünya Tabipler Birliği Tıbbi Hizmetin Standardı İçin Mesleksel Sorumlulukla İlgili Kararında da bir ülkenin isimli ya da yasal süreçleri nasıl olursa olsun, bir tabibin sadece, mesleksel davranışı ya da performansı ile ilgili rastgele bir kararda eğitimleri ve tecrübeleri sayesinde kelam konusu tıbbi olgunun karmaşıklığını anlayabileceği vurgulanır ve doktorların meslektaşları tarafından yapılacak değerlendirmeleri her vakit göz önünde bulundurması gerektiği belirtilir. Yeniden tıpkı kararda doktorların mesleksel hizmetlerinin ticari mal ve hizmet ilgilerinden başka düşünülmesi gerektiği belirtilerek doktorun; kâfi ve gerekli tıbbi hizmeti sağlamaya kendisini vakfetmesinin de dahil olduğu, özel etik vazifelerinin olduğu vurgulanır.
Reklam Yönetmeliğindeki Hukuka Karşıt Kararların Tekrar Düzenlenmesi Gerekiyor
Her ne kadar Yönetmelikte milletlerarası sıhhat turizmi kapsamındaki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri 13/7/2017 tarihli ve 30123 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Milletlerarası Sıhhat Turizmi ve Turistin Sıhhati Hakkında Yönetmelik kararlarına uygun olarak yürütüleceği belirtilmiş ise de bu bakışla anılan Yönetmeliğin de yine ele alınması, hukuka karşıt kararlarının yine düzenlenmesi gerekmektedir. Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetlerinin son yıllarda daha çok gündeme gelmesinin, sıhhatin her geçen gün daha çok ticarileştirilmesine de bağlı olduğu ortadır. Meğer sıhhat, tüketici hakkı değil insan hakkıdır. Son kelam olarak belirtmek isteriz ki Sıhhat Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri Hakkında Yönetmeliğin eksikliklerinin giderilmesi, tesirli olarak uygulanabilmesi için Sıhhat Bakanlığı’nın bilim ve etiğin yol göstericiliğinde toplumun tüm kesitleri, uzmanlık dernekleri, meslek örgütleri, sıhhat örgütleri ile birlikte şeffaf iştirakçi bir gayret içinde olmalıdır. Bu yaklaşımla temel prensipler üzerinde çalışmalarımıza devam edeceğimizi bilgilerinize sunarız. (BSHA-Bilim Ve Sıhhat Haber Ajansı)
